عوارض استومی
عوارض استومی
فتق یا هرنی اطراف استوما چیست؟
پس از جراحی، عضلات جدار شکم ضعیف میشوند. به همین دلیل بیماران مستعد ایجاد فتق یا بیرون زدگی محتویات شکم هستند. علائم فتق اطراف استوما عبارت است از قرمزی، درد و برآمدگی در ناحیه اطراف استوما. برای فتق های کوچک، تنها نیاز به کمربند مخصوص فتق میباشد ولی فتق های خیلی بزرگ معمولاً نیاز به جراحی دارند. بهتر است برای پیشگیری از ایجاد فتق اطراف استوما از برداشتن چیزهای سنگین از روی زمین و حمل بار زیاد به خصوص در روزهای اول پس از جراحی خودداری شود.
ایلئوستومیتها ممکن است با چه مشکلات خاصی مواجه شوند؟
از آنجا که مواد دفعی ایلئوستومی فرم مایع دارد و دارای آنزیمهای روده ای میباشد، در مجاورت با پوست به آن صدمه وارد میکند. به همین دلیل مشکلات پوستی در بیماران ایلئوستومی شایعتر است و ریسک عفونت و تحریک پوستی نیز بیشتر است. از آنجا که فرم مواد دفعی مایع است، ایلئوستومیت ها آب زیادی را از دست میدهند و در صورتیکه روزانه به حد کافی مایعات مصرف نکنند، ممکن است دچار کمبود مایعات بدن شوند. همچنین به دلیل کوتاه بودن لوله گوارش و زمان کم برای جذب، بسیاری از داروهای مصرفی به خوبی جذب نمیشوند.
تنگی استوما چیست؟
تنگی دهانه استوما معمولاً به دلیل فرآیندهای ترمیم زخم و ایجاد بافت اسکار و یا تکنیک نامناسب جراحی ایجاد میشود. به دنبال تنگی دهانه استوما بیمار نمیتواند عمل دفع را به راحتی انجام دهد. همچنین به دلیل انباشته شدن گاز در پشت محل تنگی، خروج آن به صورت ناگهانی و با فشا ر و صدا صورت میگیرد و این مسئله استومیت را رنج میدهد. به دلیل نشت مدفوع و عدم تخلیه کامل آن، مشکلات پوستی در اطراف استوما نیز شایع است. نخستین اقدام در درمان تنگی استوما محافظت از پوست میباشد. گاهی عمل جراحی تنها اقدام ممکن برای رفع تنگی است.
پرولاپس استوما چیست؟
پرولاپس در واقع پائین افتادن و بیرونزدگی استوما است. استومای بیرون زده، طویل میشود و چین و چروکهای عادی خود را از دست میدهد. پرولاپس استوما در دوران حاملگی شایعتر است زیرا در حاملگی ماهیچههای جدار شکم ضعیف میشوند. در صورت ایجاد پرولاپس، نخستین اقدام بازگرداندن استوما به داخل از طریق کمپرس سرد بهوسیله قرار دادن حوله روی آن است. اگر این مشکل برطرف نشد یا ادامه یافت، استومیت معمولاً به جراحی نیاز پیدا میکند.
علل پرولاپس استوما چیست؟
پرولاپس استوما هنگامی ایجاد میشود که استوما به خوبی بهوسیله عضلات حمایت نمیشود. مثلاً هنگامی که استوما خارج از غلاف عضله رکتوس شکمی Rectus Abdominis)) تعبیه میشود، احتمال پرولاپس زیاد است. همچنین ممکن است پرولاپس به دلیل کم بودن تعداد سوچورهای جراحی ایجاد شود. پرولاپس بیشتر در کلوستومیهای لوپ و در استومای کودکان و در دوران حاملگی ایجاد میشود.
تو رفتگی (Retraction) استوما چیست؟
تورفتگی استوما هنگامی اتفاق میافتد که بافت اسکار ناشی از زخم جراحی اطراف استوما، منقبض میشود و استوما را به داخل میکشد. تو رفتگی استوما یکی از دلایل مهم نشت از اطراف کیسه است که مشکلات زیادی برای استومیت ایجاد میکند. برای برطرف کردن مشکلات ناشی از نشت بهتر است از چسب پایه مخصوص Convex (محدب) و کمربند مخصوص استومی استفاده شود. چسبهای پایه محدب روی پوست اطراف استوما فشار ملایمی وارد میکنند، استوما را تا حدی بیرونآورده و از نشت جلوگیری میکنند.
انسداد روده چیست و چه علایمی دارد؟
انسداد روده در ایلئوستومیتها شایعتر است ولی در کلوستومیتها نیز دیده میشود. انسداد معمولاً ناشی از مصرف مواد فیبری یا موادی است که هضم دشواری دارند مانند ذرت بوداده، کرفس و در بعضی موارد گوشتهای سفت. تند غذا خوردن، خوب نجویدن غذا و شروع غذاهای جامد و دیر هضم بلافاصله پس از عمل جراحی میتواند باعث انسداد شود. برخی انسدادها خفیف هستند و خود بهخود برطرف میشوند ولی بعضی از آنها نیز ممکن است با درد شدید همراه باشند و منجر به بستری شدن در بیمارستان شوند. به همین دلیل دانستن علائم انسداد و اقدامات لازم برای برطرف کردن آن جزء نکات بسیار مهمی است که هر استومیت باید در مورد آن اطلاعات کسب کند. علائم انسداد روده عبارتند از:
• تورم استوما
• اتساع و نفخ شدید شکمی
• کاهش برونده استوما ( در بعضی موارد عدم دفع کامل از استوما)
• درد و کرامپ شکمی
• تهوع و استفراغ
• این علائم ممکن است بسیار شدید باشند و حتی تا 24 ساعت ادامه یابند.
هنگام ایجاد انسداد روده چه باید کرد؟
در صورت شک به انسداد روده ، حتماً باید مصرف غذاهای جامد را متوقف کرده و هرگز از داروهای ملین و ضد درد استفاده نکنید. بهتر است برای مدتی از خوردن غذا خودداری و فقط از نوشیدنیهای ولرم بدون گاز استفاده کنید. از وارد کردن هر شیئی به داخل استوما پرهیز کنید و در صورت متورم شدن استوما، بهتر است از چسب پایهای که برش بزرگتری دارد استفاده کنید. برای شل کردن عضلات شکم میتوانید از حمام یا وان آب گرم استفاده کنید. بهتر است که سطح شکم خود را ماساژ داده و زانوهای خود را به داخل شکم خم کنید. در صورتیکه درد اجازه میدهد، پیادهروی مختصر در این شرایط مناسب است. اگر هیچ کدام از اقدامهای ذکر شده موجب تخفیف علائم نشد، باید حتماً به نزدیکترین اورژانس مراجعه نمایید.
درمان انسداد روده شامل جایگزین کردن مایعات و الکترولیتهای بدن و کنترل درد میباشد. ممکن است برای مشخص شدن محل و عامل انسداد، عکس رادیوگرافی از شکم تهیه شود و برای کاهش فشار شکمی لولهای از داخل بینی رد شده و داخل معده قرار گیرد. بهتر است به نخستین نشانههای انسداد دقت شود. یک انسداد نسبی معمولاً خود را با دردهای کرامپی شکم، خروج مدفوع آبکی و بد بو، اتساع شکمی و تورم استوما همراه با تهوع و استفراغ نشان میدهد. انسداد کامل ایلئوستومی با عدم دفع مدفوع از استوما برای بیش از 4 ساعت، درد شدید شکمی، تورم شکم و استوما و تهوع و استفراغ همراه است. غذاهایی که موجب انسداد روده میشوند عبارتند از: ذرت بوداده، آجیل، غذاهای پر فیبر مانند کرفس، پوست میوهها و گوشتی که خوب جویده نشده است. برای جلوگیری از ایجاد انسداد بهتر است همواره گوشت به قطعات ریز خرد و به خوبی جویده شود.
ادم استوما چیست؟
معمولاً بهدنبال دستکاری بافت روده هنگام عمل جراحی و یا به دلیل عدم استفاده از کیسه مناسب و وارد شدن فشار به استوما، استوما متورم میشود که به آن ادم استوما میگویند. برای درمان باید از کیسهای با دهانه گشادتر استفاده شود. ضمناً برای حفظ پوست در فاصله ایجاد شده بین استوما و دهانه کیسه از خمیر کلوپلاست استفاده میشود. گاهی استفاده از مواد تند و محرک در رژیم غذایی یا شستوشو با آب بسیار گرم نیز موجب ادم استوما میشود.
به داخل رفتن حاد استوما پس از انجام جراحی چیست؟
گاهی بعد از عمل جراحی به علت مشکلات جراحی و یا افزایش فشار ناگهانی شکم، ممکن است استوما به طور کامل به داخل شکم فرو برود. در این شرایط اگر استوما تحت فشار شدید قرار دارد، بیمار باید مجدداً تحت عمل جراحی قرار بگیرد. گاهی نیز پزشک ترجیح میدهد بیمار را تحت نظر قرار دهد. در این شرایط حتماً باید از پوست اطراف استوما محافظت شود. استفاده از چسبهای پایه محدب (convex) به بهبود شرایط این بیماران کمک میکند.
ایسکمی و نکروز استوما چیست؟
ایسکمی به معنای عدم خونرسانی به بافت استوما است که در صورت ادامهدار بودن آن، بافت نکروزه میشود یا به عبارت دیگر از بین میرود. تکنیک نادرست جراحی یا تحت فشار قرار گرفتن استوما ممکن است سبب ایسکمی استوما و در نهایت نکروز آن شوند. در مراحل اولیه ایسکمی، استوما صورتی کمرنگ است و رنگپریده به نظر میرسد که با ادامهدار شدن آن، بافت سیاه رنگ و نکروزه میشود. در صورت ایسکمی شدید یا نکروز وسیع که به جدار شکم انتشار پیدا کرده باشد، بیمار معمولاً نیاز به اقدام جراحی پیدا خواهد کرد.
در صورت واقع شدن استوما در محل بالاتر از خط کمربند یا روی آن چه باید کرد؟
این مشکل بیشتر در آقایان اتفاق میافتد. اگر تعیین محل استوما از ابتدا به درستی صورت نگیرد، استومیت با مشکل مواجه خواهد شد. در صورتیکه هنوز محل استوما تعیین نشده است، بیمار باید از جراح یا پرستار مسئول تعیین محل استومای خود بخواهد آن را روی خط کمربند یا بالای آن تعیین محل نکند زیرا قرار گرفتن استوما در این محل از خروج مناسب مواد دفعی و ورود آن به کیسه جلوگیری میکند. برای رفع این مشکل بهتر است از شلوارهایی استفاده شود که یک سایز از حالت عادی گشادتر باشد. همچنین به جای استفاده از کمربند در این شرایط بهتر است از بند شلوار استفاده شود.
خونریزی یا خارج شدن موکوس از مقعد به چه علت است؟
اگر پس از جراحی مقعد و رکتوم دستکاری و بسته نشده است، دفع اندکی موکوس یا خونریزی کم از مقعد طبیعی است و نباید ایجاد نگرانی کند. علت دفع موکوس این است که مخاط رکتوم باقیمانده هنوز به ترشح خود ادامه میدهد. برای جلوگیری از آلوده شدن لباس زیر میتوان در این شرایط از پوشک یا نوار بهداشتی استفاده کرد. در صورتی که بیمار خونریزی شدید از مقعد دارد، حتماً باید به پزشک مراجعه کند.
در صورت مشاهده خونریزی از محل استوما چه باید کرد؟
ابتدا باید محل خونریزی را مشخص نمود. یعنی باید مشخص شود خونریزی از سطح استوماست یا از داخل روده صورت گرفته است. اگر خونریزی شدید از داخل روده بود، بهتر است هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود. اگر خونریزی از سطح استوما باشد، به زودی متوقف خواهد شد. از آنجا که سطح استوما از بافت مخاطی تشکیل شده است، این بافت بسیار مستعد خونریزی میباشد. حتی یک ضربه یا فشار بسیار کم نیز ممکن است سبب ایجاد خونریزی استوما شود. اگر خونریزی بسیار شدید بود یا متوقف نشد، بهتر است به پزشک مراجعه شود. بعضی مواقع ممکن است فشار چسب پایه به اطراف استوما سبب ایجاد خونریزی شود. بهتر است قبل از نصب، دور لبه داخلی چسب پایه با انگشت ماساژ داده شود تا تیزی آن سبب ایجاد برش و خونریزی در سطح استوما نگردد.
در صورت خونریزی از استوما در روزهای اول بعد از جراحی چه اقداماتی لازم است؟
در روزهای اول بعد از جراحی خونریزی از استوما در داخل کیسه طبیعی است و ممکن است تا حدود 100 میلیلیتر در روز داخل کیسه دیده شود؛ ولی در بعضی مواقع بیمار دچار خونریزی شدید و غیر عادی میشود. خونریزی شدید علل مختلفی دارد که گاهی به دلیل مشکلات انعقادی بیمار و استفاده از داروهای خاص یا ابتلا به کولیت اولسرو یا خونریزی مخاطی ایجاد میشود. برای درمان موارد شدید خونریزی بیمار باید به پزشک مراجعه کند.
درد خیالی رکتوم چیست و چه زمانی ایجاد میشود؟
معمولاً بلافاصله پس از انجام جراحی خارج کردن قسمتی از روده و تعبیه استوما از آنجا که بدن برای هماهنگ ساختن خود نیاز به زمان کافی دارد، ممکن است بیمار هنوز دچار احساس دفع مدفوع و رفتن به توالت به روش قبل از جراحی و دفع مدفوع از مقعد باشد. این احساس گاهی به قدری شدید است که ایجاد درد و حالت اضطرار برای رفتن به توالت میکند. این حالت به تدریج و با تطابق بدنی ایجاد شده، کمتر میشود و پس از گذشت زمان در نهایت از بین میرود. برای برطرف ساختن این احساس بهتر است بیمار به توالت برود و در همان حالت قبلی دفع مدفوع قرار بگیرد، بسیاری از افراد با مراجعه به دستشویی و قرار گرفتن در حالت قبل احساس راحتی میکنند.
واریس اطراف استوما چیست و در چه بیمارانی دیده میشود؟
در بعضی از بیماران که مشکلات کبدی مثل سیروز یا متاستاز توموری به کبد دارند، گاهی عروق برجسته در استوما به صورت پیچدرپیچ و واریسی مشاهده میشوند. این عروق ممکن است خونریزی کنند و گاهی خونریزی میتواند شدید و کشنده باشند. باید به بیماران دچار واریس توضیح داد که کوچکترین آسیبی به استوما ممکن است موجب خونریزی شود. پزشک برای درمان آنها از سوزاندن و یا محلول نیترات نقره استفاده میکند.
فیستول چیست؟
به ارتباط غیر طبیعی دو سطح اپیتلیال بدن فیستول میگویند. بعضی از فیستولها به دلیل جراحی ایجاد میشوند و بقیه براثر آسیبهای خاص بهوجود میآیند. ممکن است در جریان جراحی استومی نیز موکوس فیستولا برای بیمار ایجاد شود؛ به این ترتیب که بخش انتهایی روده به پوست راه مییابد که موکوس ترشح میکند. بعضی از فیستولها به صورت ناخواسته و اتفاقی ایجاد میشوند و ناشی از صدمات یا مشکلات خاصی هستند. درمان این نوع فیستولها بسیار دشوار است. در جریان ابتلا به این فیستولها به دلیل ارتباط غیرطبیعی حفرات بدن، معمولاً اختلالات آب و الکترولیت در بیمار شایع است. برای نامگذاری این قبیل فیستولها از فضاهای آناتومیکی استفاده میشود که این فیستولها آنها را به هم ارتباط میدهد. برای مثال فیستول مثانه به رکتوم یا فیستول رودهای- پوستی که روده را به پوست مرتبط میکند. فیستولهای رودهای-پوستی (آنتروکوتانئوس)، قسمتی از محتویات روده را در سطح پوست تخلیه میکنند که به پوست آسیب میزند.
ترشحات فیستولها را چگونه میتوان کنترل کرد؟
ترشحات فیستولها را باید طوری کنترل کرد که آسیبی به پوست اطراف آن وارد نشود. با توجه به وضعیت آناتومیک فیستول درمانهای مختلفی برای آن به کار میرود که شامل درمانهای دارویی، ساکشن (مکش) محتویات فیستول و ... میباشد. بعضی مواقع ترشحات فیستولها به حدی زیاد است که برای کنترل آن نیاز به استفاده از کیسههای مخصوص استومی است. در این شرایط بهتر است برای حمایت از پوست اطراف فیستول از پانسمان یا کرمهای محافظ پوست نظیر کرم کامفیل استفاده شود. قبل از چسباندن کیسه پوست اطراف فیستول باید به دقت تمیز شود. در هر صورت به دلیل نداشتن برجستگی استوما و نفوذ ترشحات به زیر چسب کیسه استومی، تثبیت و دوام کیسه روی فیستول مشکل است.
استومیتها در چه شرایطی باید حتماً با پرستار مخصوص استوما یا پزشک خود مشورت کنند؟
در شرایط خاصی مانند بروز مشکلات پوستی جدی اطراف استوما مانند خونریزی و علائم ایجاد زخم، بروز اسهال مداوم طول کشیده، ایجاد یبوست و عدم کارکرد استوما، خونریزی شدید اطراف استوما، درد شکمی، مشاهده تغییر غیر عادی در سایز، رنگ و شکل استوما، استفراغ مداوم، بروز مشکلات جنسی و ... بیمار حتماً باید با پزشک یا پرستار خود مشورت کند و از وی کمک بخواهد.